Των
Άγγελου Κωνσταντίνου & Σωτήρη Αντωνακόπουλου
Όπως είναι γνωστό, ένα από τα δύο κεντρικά πρόσωπα-ινδάλματα των «ελληνορθόδοξων εθνικιστών», όπως οι ίδιοι αυτοπροσδιορίζονται, είναι ο Ίων Δραγούμης. Το άλλο είναι ο Ιωάννης Μεταξάς και έπεται ο γλεντζές Περικλής Γιαννόπουλος και άλλοι. Ο Δραγούμης, μάλιστα, θεωρείται ο «πνευματικός πατέρας» ή «ο προφήτης του ελληνικού εθνικισμού». Προφανώς, οι περισσότεροι από αυτούς που υιοθετούν αυτήν την άποψη δεν έχουν διαβάσει Δραγούμη –πιθανότατα άρχισαν να τον διαβάζουν, αλλά επειδή δεν διαβάζεται εύκολα, λόγω της «μαλλιαρής» που χρησιμοποιεί, τα παράτησαν στην πορεία. Διότι, αν τον είχαν διαβάσει, θα τον απέρριπταν και μάλιστα με αγανάκτηση.
Ας δούμε, λοιπόν, τι γράφει ο ίδιος ο Δραγούμης, διαβεβαιώνουμε, δε, τους αναγνώστες μας πως ό,τι διαβάσουν, μπορεί να είναι απίστευτο αλλά είναι αληθινό, δεν είναι επιλεγμένο έτσι ώστε να αλλάζει το νόημά του και αν αμφιβάλλουν δεν έχουν παρά να προστρέξουν στα βιβλία του, τα οποία δεκαετίες τώρα εκδίδονται και επανεκδίδονται.
Κοινοκτημοσύνη των γυναικών
Ο Δραγούμης ήταν υπέρ της ελεύθερης διάθεσης των γυναικών σε οποιονδήποτε τις ήθελε, χωρίς αντιρρήσεις και αντιστάσεις, και χωρίς νόμους που να απαγορεύουν σε οποιονδήποτε να «πάρει» όποια γυναίκα τού γυαλίσει. Γράφει στο ημερολόγιό του τον Νοέμβριο του 1913: «Όπως δεν μπορώ να πάρω κάθε γυναίκα που βλέπω στο δρόμο ή στο σπίτι και που μ’ αρέσει, έτσι δεν μπορώ να πάρω κάθε ξεγυμνωμένη γυναίκα που ορέγομαι. Χωρίς τις κοινωνικές συνθήκες και τους νόμους της αρέσκειας, θα μπορούσε να υπάρξει τέλεια κοινογαμία». Και συνεχίζει επί του θέματος αυτού, που τον απασχολούσε αρκετά, τον Ιούλιο του 1914 από την Πετρούπολη όπου βρισκόταν (σελ. 81 του ημερολογίου του): «Όταν έγινε η επανάσταση στη Ρωσία στα 1905[εννοεί το πραξικόπημα της εβραϊκής Bund εναντίον του Τσάρου] ιδρύθηκαν σύλλογοι με νέους και νέες πού υποστήριζαν τη θεωρία πως δεν ανήκει το κορίτσι σε κανένα, ούτε στους γονιούς της ούτε στον εαυτό της παρά σ’ όλο τον κόσμο (κοινογαμία) και έκαναν και εφαρμογή της θεωρίας τους αυτής. Η ένταση της θεωρίας τούτης ελαττώθηκε τώρα και πάει να περάσει. Ήταν σαν ένας άνεμος δυνατός που είχε φυσήξει, άνεμος ελευθερίας και ανομίας, πού έλυνε τον άνθρωπο από κάθε χρέος και άφηνε ελεύθερα κάθε του ορμή να ξεσπά».
«Άνεμο ελευθερίας» αλλά και «ανομίας», «απαλλαγή του ανθρώπου από κάθε χρέος και απελευθέρωση κάθε ορμής του», «κοινογαμία», που αν τελειώναμε με τις «κοινωνικές συνθήκες και τους νόμους της αρέσκειας», θα μπορούσαμε να την επιτύχουμε σε βαθμό τελειότητας, «να ανήκει το κορίτσι σε όλο τον κόσμο», χωρίς δικές του προτιμήσεις, έτσι ονομάζει τους βιασμούς ο Δραγούμης, και υποστηρίζει ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχουν νόμοι που τους απαγορεύουν. Έτσι, υιοθέτησε τη θέση των μπολσεβίκων ότι οι γυναίκες ανήκαν σε όλους, θέση την οποία αυτοί εφήρμοσαν, όπως είναι γνωστό, με τους κτηνώδεις βιασμούς κοριτσιών και γυναικών είτε στην ίδια τη Ρωσία και τη Σοβιετική Ένωση είτε στις χώρες που εισέβαλαν.
Εμπρός, λοιπόν, κορίτσια, ξεγυμνωθείτε και αφεθείτε, χωρίς αντίσταση, σε όποιον σας ορέγεται, χωρίς την προκατάληψη του ότι πρέπει να σας αρέσει και εσάς και να τον προτιμήσετε. Οι γυναίκες και τα κορίτσια είναι κτήμα όλου του λαού και κάθε αντίσταση είναι αναχρονιστική… Τώρα, τι σχέση έχει αυτό με την ελληνορθόδοξη παράδοση και διδασκαλία, θα πρέπει να μας το εξηγήσουν, ή μάλλον να το εξηγήσουν πρώτα στις γυναίκες, στις μητέρες και στις κόρες τους, οι «ελληνορθόδοξοι εθνικιστές» θαυμαστές τού Δραγούμη.
Αθεΐα
Ο Δραγούμης όχι μόνο δεν ήταν Χριστιανός, αλλά δεν πίστευε σε κανέναν Θεό. Γράφει τον Φεβρουάριο του 1914 από τη «Βιέννα» (σελ. 46 του ημερολογίου του):
« ─Γιατί δε γίνεσαι μασώνος;
─Μα αν ήτανε ν’ αλλάξω θρησκεία, θα γινόμουν βουδιστής καλήτερα. Αφού ξεφορτώθηκα το χριστιανισμό, υπάρχει λόγος τάχα να ξαναφορτωθώ άλλη θρησκεία; Δε μου φτάνει η μία που ξεφορτώθηκα;»
Ωριμάζοντας, λοιπόν, ο Δραγούμης (το 1914 ήταν 36 ετών) απαρνήθηκε τον Χριστιανισμό, τον οποίον έφερε ως μεγάλο βάρος (και προφανώς ως εμπόδιο στον άνεμο ανομίας που λαχταρούσε), εξ ου και το ότι ένιωσε ότι τον ξεφορτώθηκε, αλλά την ίδια στάση είχε απέναντι και σε κάθε άλλη θρησκεία. Πάντως, αν ήταν να ξαναπιστέψει, βλέπουμε ότι η «ελληνορθοδοξία» δεν ήταν στις προτιμήσεις του…
Σλάβικη καταγωγή και ψυχή
Ο πατέρας του ελληνικού εθνικισμού δεν ήταν 100% Έλληνας. Και δεν φτάνει αυτό, αλλά κατά το μέρος που δεν ήταν Έλληνας, ΗΤΑΝ ΣΛΑΒΟΣ, κατά δική του ομολογία! Η γιαγιά του ήταν Ρωσίδα. Γράφει τον Νοέμβριο του 1913 (σελ. 21 του ημερολογίου του): «Έχω σα μιαν άνθιση από πόθο για να μάθω, να καταλάβω τι είναι οι Ρώσοι, οι Ρωσίδες, η σλαυική ψυχή, και χαίρομαι με τις ομορφιές της υπερβόρειας πολιτείας. Η ζωή αυτή, που βλέπω και αισθάνομαι γύρω μου είναι ξένη από μένα και ποθώ να τη γνωρίσω, ίσως όχι τόσο ξένη (αφού έχω και σλαυικό αίμα μέσα μου) όσο άγνωστη. Τη διαισθάνομαι κάποτε και λαχταρώ να γνωριστώ μαζί της καλήτερα, να πάω βαθύτερα να τη βρω ως στον πάτο της, να την καταλάβω. Δίψα για γνώση, φρεσκάδα και δροσιά αντίληψης, λαχτάρα για άνοιγμα της ψυχής μου, ώστε να περιλάβει και τούτο, δηλαδή και τη γνωριμία μου με τη συγγενική μου τη σλαυική ψυχή. Περίεργο αίσθημα».
Είδε ο Σλάβος τη γενιά του και αναγάλλιασε η καρδιά του. Και, μάλιστα, δεν την κρύβει τη σλάβικη καταγωγή του ο «προφήτης του ελληνικού εθνικισμού», αλλά καμαρώνει για το «ανακάτεμα» του αίματός του. Γράφει στο ημερολόγιό του (σελ. 84): «Σεπτέμβρης 1914. Όταν ανακατόνεται αίμα Ελληνικό με αίμα Ρούσικο, γεννιούνται άνθρωποι ενεργητικοί και ζουμεροί. Είδα πολλά παραδείγματα. Και ένα απ’ αυτά και γώ. Να και ο Αργυρόπουλος. Να και η mademoiselleDausas». Πώς γίνεται να είναι «πατέρας του ελληνικού εθνικισμού» κάποιος που έχει, και το καμαρώνει κιόλας, και σλάβικη καταγωγή, ενώ μέχρι πριν από κάποια χρόνια σε αυτή τη χώρα το «σλάβος» εθεωρείτο βρισιά (και σήμερα ακόμη δεν το λες και φιλοφρόνηση), αυτό μόνο οι ελληνορθόδοξοι εθνικιστές το γνωρίζουν…
Καθώς περνάει ο καιρός το σλάβικο αίμα του δεν τον αφήνει να ησυχάσει, και βασανίζεται από νόστο για τη μητέρα Ρωσία. Γράφει τον Δεκέμβριο του 1915 (ημερολόγιο, σελ. 119): «Έχω νοσταλγία για τη Ρωσία. Το σλαυικό μέρος της ψυχής μου σαν είδε τη Ρωσία δεν μπορεί πια να την ξεχάσει και δυνάμωσε μάλιστα και πήρε πιο πολύ συνείδηση του εαυτού του. Δεν είμαι ένας άνθρωπος, είμαι πολλοί». Ο Δραγούμης συναισθάνεται πλήρως τη σλαβική καταγωγή του. Γράφει στο ημερολόγιό του (σελ. 85) τον ίδιο μήνα: «Σεπτέμβρης 1914. Πηγαίνοντας στην Ελληνική εκκλησία σήμερα συλλογίστηκα την αποστολή μου. Ελληνορώσος Ανατολίτης να διδάξω στους Ρώσους και στους Έλληνες την Ανατολίτικη ψυχή τους, την τόσο διαφορετική από τη Δύση και τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. Άμα οι Ρώσοι και οι Έλληνες νοιώσουν αυτό, θα κάμουν μεγάλα έργα. Μα οι Ρώσοι είναι πιο κατάλληλοι να εκπληρώσουν την ανατολική αποστολή τους, γιατί είναι πιο θρησκευτικοί, πιο νέοι, πιο ακατέργαστοι, πιο μελλοντικοί! Δεν τους βαραίνουν τόσο παλιοί πολιτισμοί μέσ’ την ψυχή τους».
Ε, αυτό κι αν είναι! Δεν φτάνει που ήταν σλάβος, μας λέει και Ανατολίτες! Και μάλιστα, θέλει να μας διδάξει και τη δήθεν ανατολίτικη ψυχή μας. Ο «πατέρας του ελληνικού εθνικισμού» δηλώνει ευθαρσώς ότι είναι Ελληνορώσος (όπως πράγματι ήταν) και Ανατολίτης, και στην «αποστολή» του περιλαμβάνει και τη διδασκαλία στους Ρώσους. Μήπως, τελικά, ο Δραγούμης ήταν και ο πατέρας του ρωσικού εθνικισμού; Είναι σαφές, μάλιστα, ότι θεωρεί τους Ρώσους καλύτερους από εμάς, «πιο κατάλληλους», διότι δεν τους «βαραίνουν παλιοί πολιτισμοί» όπως εμάς. Έχουμε και κουσούρι, δηλαδή, που έχουμε ένδοξο παρελθόν και αρχαίο πολιτισμό, είμαστε ελαττωματικοί και κατώτεροι των Ρώσων… Αλλά ο Δραγούμης ήταν φανατικά κατά της Αρχαίας Ελλάδας, ακριβώς επειδή η καταγωγή του δεν ήταν εντελώς ελληνική. Και για τον λόγο αυτό ήταν και κατά του ευρωπαϊκού πολιτισμού, διότι έβλεπε σε αυτόν τη συνέχεια του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και πνεύματος. Δεν ένιωθε Ευρωπαίος και σίγουρα για τον εαυτό του κάτι παραπάνω γνώριζε αυτός… Δεν εντάσσει τους Έλληνες στην Ευρώπη και στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό αλλά στην Ανατολή.
Αυτό, προφανώς, προκύπτει από την ξεκάθαρη τουρκοφιλία του. Ο Δραγούμης δεν ήθελε μια μεγάλη Ελλάδα, πιθανόν επειδή δεν ήταν ούτε μπορούσε να είναι ένας μεγάλος Έλληνας, αλλά ήθελε συνομοσπονδία με την Τουρκία, μια «Ελληνοτουρκική Ανατολική Ένωση», καθώς είθισται να λέγεται, η οποία στην ουσία ήταν η ένταξη όλων των Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά με ίσα δικαιώματα, με λίγα λόγια να μπορούν οι Έλληνες να βγάζουν βουλευτές. Αυτή ήταν η δική του «μεγάλη ιδέα». Θαύμαζε το οθωμανικό διοικητικό σύστημα, ενώ θεωρούσε πηγή κακών το βαυαρικό που είχε εισαχθεί στην Ελλάδα.
Τουρκοφιλία
Γράφει τον Ιούλιο του 1914, στο ημερολόγιό του (σελ. 76): «Οι Νέοτουρκοι έκαμαν μιαν επανάσταση στ’ όνομα της ελευθεριάς και με την ιδέα να γλυτώσουν από την απόλυτη και κατασκοπική τυραννία του Σουλτάνου και να φτιάξουν ένα κράτος οθωμανικό, μιαν ένωση των λαών της Τουρκιάς, μιαν οθωμανική εθνότητα απ’ όλα τα έθνη της Τουρκιάς καμωμένη. Το ιδανικό τους ήτανε συμπαθητικό, μα λιγάκι ονειρικό».
Με συμπάθεια έβλεπε ο Δραγούμης τους Νεότουρκους, βασικό στέλεχος των οποίων ήταν ο μετέπειτα σφαγέας του Ελληνισμού Κεμάλ Αττατούρκ, και το μόνο πρόβλημα που έβρισκε στο, κατά τα άλλα συμπαθητικό, ιδανικό, ήταν ότι ήταν λιγάκι ονειρικό! Και ποιο ήταν αυτό το ιδανικό που ο «πατέρας του ελληνικού εθνικισμού» έβλεπε με συμπάθεια; Οι Νεότουρκοι, οι οποίοι ιδρύθηκαν στη Γενεύη και στην αρχή του 20ού αιώνα μετέφεραν την έδρα τους στην πολύπαθη Θεσσαλονίκη, είχαν την αμέριστη συμπαράσταση και χρηματοδότηση των εβραίων, και εκτός των άλλων στόχων τους επεδίωκαν και τον απόλυτο εκτουρκισμό των Ελλήνων, όλοι τους, δε, οι επιμέρους στόχοι, συχνά συγκεκαλυμμένοι, συνέκλιναν στη δημιουργία μιας κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Συμπαθητικό όραμα, κατά τον Δραγούμη. Αλλά λιγάκι ονειρικό. Τι κρίμα! Πάντως, όταν ο Δραγούμης έγραφε αυτές τις γραμμές συμπάθειας, είχε ήδη αρχίσει (από τον Ιανουάριο του 1913) η γενοκτονία των Ελλήνων από τους Νεότουρκους…
Η τουρκοφιλία του είναι τόσο μεγάλη, ώστε φθάνει στο σημείο να θεωρήσει τους πάλαι ποτέ εχθρούς Βούλγαρους ούτε λίγο ούτε πολύ πιο «ξύπνιους» από τους Έλληνες, επειδή είναι στραμμένοι στην Τουρκία, εν αντιθέσει με τους Έλληνες, που αν και Ανατολίτες, κατά τον Δραγούμη, αποστρέφουν το βλέμμα από την «κοιτίδα» Ανατολή για να το στρέψουν στην «ξένη» Δύση. Γράφει στο ημερολόγιό του, τον Αύγουστο του 1915 (σελ. 117):
«Οι Βούλγαροι είναι πιο κοντά στους Τούρκους, η ψυχή τους. Και ο νους τους πάντα προς την Τουρκία στραμένος. Αδιάκοπα έχουν να κάμουν μαζί τους και συνεννοούνται, δεν ξεχνούν ότι είναι Ανατολίτες, δεν ξιπάζονται επειδή έχουν την υποστήριξη των Φράγκων, την παίζουν και αυτήν όπως όλα τα άλλα και την περιφρονούν κάποτε (όταν δηλαδή βλέπουν υποστήριξη και βρίσκουν προστασία από πιο δυνατούς, και βλέπουν ωφέλεια μεγαλήτερη ή αμεσότερη από τούτους). Εμείς, στραμένοι κατά τη Δύση, ξεχνούμε πώς η Ανατολή είναι η κοιτίδα μας και τα περασμένα και τα μελλούμενα, λησμονούμε πως είμαστε Ανατολίτες, ξιπαζόμαστε από τους Φράγκους, και αν ακόμα δεν έχομε συμφέρο. Ξεχνούμε και το συμφέρο μας πολλές φορές, μπροστά σ΄ έναν καλό λόγο των Φράγκων».
Αυτά πίστευε για τους Έλληνες ο Δραγούμης, ότι είναι Ανατολίτες και όχι Ευρωπαίοι. Δεν πίστευε στη συνέχεια και στην καθαρότητα της ελληνικής φυλής ή γένους. Τη δική του περίπτωση την είχε κάνει δόγμα, το δικό του το σύμπλεγμα ιδεολογία. Επανειλημμένως είχε γράψει ότι οι Έλληνες είχαν «ανακατωμένο» αίμα. Στο ημερολόγιό του, γράφει (σελ. 61): «Μάρτης 1914 Βερολίνο. Ίσως μπορέσω να γράψω ακόμα μια μελέτη για τον Ελληνισμό και αυτή θα επιγράφεται “Έλληνας”. Τι είναι ο Έλληνας; Δύσκολο πρόβλημα, γιατί υπάρχουν τόσοι διαφορετικοί τύποι και τόσων αιμάτων ανακατώματα. Ίσως ζωγραφιές διαφόρων ελληνικών τύπων και μερικά γενικώτατα κοινά χαρακτηριστικά θα ήταν καλή εικόνα του Έλληνα και της Ελληνίδας». Πολλά («τόσων») αίματα έχουν ανακατωθεί στον σύγχρονο Έλληνα κατά τον «πατέρα του ελληνικού εθνικισμού», άποψη προδοτική και όπως πλέον έχει αποδειχθεί και εντελώς αντιεπιστημονική. Αλλά για ένα ήταν σίγουρος ο «Ίδας»: ο Έλληνας ήταν Ανατολίτης!
Από τις παραπάνω καταγραφές στο ημερολόγιό του προκύπτει ότι ο Δραγούμης το 1914 ήδη ήταν άθεος, δεν πίστευε στη φυλή, πίστευε στην κοινοκτημοσύνη των γυναικών, καμάρωνε για το ότι είχε σλάβικο αίμα, δεν πίστευε στη Μεγάλη Ιδέα αλλά σε μια ελληνοτουρκική ένωση, ήταν αντίθετος στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα και στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Ήδη το 1914 η μεταστροφή είχε γίνει. Γράφει τονΙούλιο της χρονιάς αυτής από την Πετρούπολη (σελ. 80 του ημερολογίου του):«Έξω από τον πόλεμο τον Ευρωπαϊκό με τη σκέψη μου. Δεν ταιριάζει να μη μ’ αφήνουν ήσυχο οι άνθρωποι με τούς πολέμους τους να καλλιεργώ τον εαυτό μου. Αρκετά με σκότισαν οι δυο πόλεμοι πού έκαμαν οι Έλληνες με τούς άλλους στα Βαλκάνια».
Τον σκότισαν οι Έλληνες με τους δύο βαλκανικούς πολέμους, αυτόν τον μεγάλο πατριώτη. Και γιατί τον σκότισαν, παρακαλώ; Μήπως πολέμησε; Όοοχι: Με τους παλιοπολέμους τους στα Βαλκάνια για την απελευθέρωση ελληνικών εδαφών δεν τον άφησαν να ασχοληθεί με την καλλιέργεια του εαυτού του!!! Είναι γνωστή, όμως, η αντίθεση του Δραγούμη στους βαλκανικούς πολέμους, αφού τη λύση έβλεπε στην αγαπημένη του Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Καταλήγει αρνησίπατρις. Τον Φεβρουάριο του 1915 γράφει (σελ. 91 του ημερολογίου του): «Έφτασα σ’ ένα σημείο αδιαφορίας για την αντίληψη που είχα μέσα μου από μικρός για την εθνική μας παράδοση. Και έτσι μένω ψυχρός τώρα που οι Ρώσοι θα πάρουν την Πόλη. Πολλές φορές μακριά από την πατρίδα, μένω αδιάφορος ολότελα για κάθε παράδοση, και για κάθε πατρίδα, και γίνομαι μονάχα άνθρωπος. Μ’ αρέσει αυτή η κατάσταση (ψυχοστασία)».
Από όλα τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι το 1914 ο «πατέρας του ελληνικού εθνικισμού» ήδη πορευόταν στον δρόμο τού μπολσεβικισμού, αφού οι παραπάνω θέσεις ταιριάζουν σε μπολσεβίκο ─και οπωσδήποτε όχι σε ελληνορθόδοξο εθνικιστή.
Μπολσεβικισμός
Ο μπολσεβικισμός ήταν η εκδήλωση της «πολιτικής ωριμότητας» του Δραγούμη.
Στις 16 Δεκεμβρίου 1918 έχει ταχθεί πλέον ξεκάθαρα υπέρ των μπολσεβίκων και χαιρετίζει την «Οκτωβριανή Επανάσταση» στη Ρωσία και τη Νοεμβριανή μπολσεβικική ανταρσία στη Γερμανία. Την ημέρα αυτή γράφει στο ημερολόγιό του: «[…] Ο σοσιαλισμός νίκησε, όπου υπάρχει πολιτική ανεξαρτησία (Ρωσία, Γερμανία)». Και στις 19 Ιανουαρίου 1919: «[..] Γίνομαι, μα το θεό, σοσιαλιστής και αναρχικός. Πιο αληθινά μιλούνε τούτοι. Μιλούν σύμφωνα με όσα πιστεύουν». Στις 13 Φεβρουαρίου 1919: «[..] Μ’ έκαμαν να συμπαθήσω τους σοσιαλιστές που αποδοκιμάζουν τα κράτη όπως είναι τώρα οργανωμένα, στηριζόμενα στην κεφαλαιοκρατία, και τους αναρχικούς που δεν θέλουν κράτη καθόλου. Και μου ’ρχεται να συμμαχήσω μαζί τους». Στις 15 Φεβρουαρίου 1919: «[...] Τι άλλο είναι ο μπολσεβικισμός, βρε αθεόφοβοι, παρά καθαρός και άκρατος σοσιαλισμός που κάνει κράτος δημοκρατικοσοσιαλιστικό; [...]»
Ο «πατέρας του ελληνικού εθνικισμού» προς το τέλος της ζωής του, νέος όμως ακόμη, ενθουσιάζεται με τον μπολσεβικισμό και τον ενστερνίζεται απόλυτα. Δεν είναι κανένας άπειρος νεαρός που διψά για κοινωνική δικαιοσύνη και παρασύρεται και παραπλανάται για λίγο, όπως τόσοι πολλοί. Είναι 40 ετών με πλούσια πολιτική εμπειρία. Η συνεχής από το 1914 άρνηση της πατρίδας και της θρησκείας, η απόρριψη της εθνικής παράδοσης, η άρνηση της φυλής τον οδηγούν συνειδητά και με συνέπεια στον μπολσεβικισμό.
Και είναι τόσο φανατικός μπολσεβίκος που φτάνει στο σημείο να γράψει στο ημερολόγιό του στις 12 Μαρτίου 1919: «[...] Η Ρωσία, αφού έκαμε τη ριζοσπαστικότερη κοινωνική επανάσταση, παλεύει μεταξύ της και με την ξενική επέμβαση. Έλληνες και Γάλλοι στρατιώτες πολεμούν στην Οδέσσα. Μακάρι να τσακιστούν από τους μπολσεβίκους [...]»
Αυτός ήταν ο Δραγούμης. Ο «προφήτης του ελληνικού εθνικισμού» ευχήθηκε να τσακίσουν οι μπολσεβίκοι το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα στην Ουκρανία, αυτό το ηρωικό σώμα που πήγε να πολεμήσει τον μπολσεβικισμό με απώτερο στόχο να επιχειρήσει, κατόπιν, την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης και της Μ. Ασίας. Το σύνθημά του ήταν: «Ο δρόμος μας προς τη Θράκη και τη Μ. Ασία περνάει μέσα από τη Ρωσία», σύνθημα που οι στρατιώτες το έκαναν τραγούδι: «Από τη Ρωσία σύρνει πλατύς δρόμος για τη Σμύρνη». Κι όμως, ο Δραγούμης ενοχλημένος από τον αντιμπολσεβικικό και απελευθερωτικό συγχρόνως χαρακτήρα της εκστρατείας αυτής, ο πάλαι ποτέ πατριώτης και μπολσεβίκος πια Δραγούμης ευχήθηκε να τσακίσουν οι Κόκκινοι το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα.
Στις 29 Μαρτίου 1919 γράφει στο ημερολόγιό του: «[...] Σοσιαλισμός, κοινωνική επανάσταση Ρωσίας, Γερμανίας, Ουγγαρίας και αλλού. Αυγή του μέλλοντος». Αυγή του μέλλοντος για τον «εθνικιστή» Δραγούμη η Ρόζα Λούξενμπουργκ και ο Μπέλα Κουν! Συμφωνούν οι ελληνορθόδοξοι εθνικιστές;
Τη μεταστροφή του σε μπολσεβίκο την παραδέχεται και ο ίδιος. Στις 6 Απριλίου 1919 γράφει στο ημερολόγιό του: «Μια περίοδο της ζωής μου εθνικιστική, (από τα 1902 ως τα 1914 απάνω κάτω). Έπειτα έβαλα μια petition deprincipe στο νασιοναλισμό μολονότι ενεργούσα σύμφωνά του. Τώρα μπαίνω σε μια σοσιαλιστική και ανθρωπιστική περίοδο. Αρχίζω να λαβαίνω συνείδηση του αναρχισμού μου (1917-1919) και προχωρώ [...] στην πρώτη περίοδο επίδραση του Nietsche και Barres. Στη δεύτερη Τολστόϊ, Rousseau,Κροπότκιν, Gide. Στην πρώτη περίοδο Μακεδονική ενέργεια. Στη δεύτερη Ρωσική επανάσταση και κοινωνική επανάσταση παντού. Στη Μακεδονική ενέργεια έλαβα μέρος, στην κοινωνική επανάσταση όχι ακόμα».
Σε αυτό εξελίχθηκε και κατέληξε ο Δραγούμης, αφού απέρριψε τον εθνικισμό: σε αναρχομπολσεβίκο.
Η κατάντια του, δε, ήταν τέτοια, ώστε έφτασε να παρακαλάει να δημοσιευθεί άρθρο του στον Ριζοσπάστη!!! Γράφει σχετικά στο ημερολόγιό του: «Αθήνα, Γενάρης 1920: [...] Αισθάνθηκα πολλές φορές κουρασμένος και μικρός για πολιτικούς αγώνες. Μερικές φορές έγραψα άρθρα σε εφημερίδες που μου ζήτησαν γνώμες. Δύο φορές έγραψα άρθρα χωρίς να μου τα ζητήσουν (ένα για τον μπολσεβικισμό και ένα για τον Έσλιν) [...]»
Σχετική είναι η μαρτυρία του περιβόητου Γιάννη Κορδάτου (στο αφιερωμένο στον Δραγούμη τεύχος της 15.3.41 της «Νέας Εστίας»): «[…] Θυμάμαι ακόμα πως ύστερα από λίγες μέρες έγραψε ένα μεγάλο άρθρο, που ήταν σαν να πούμε το σοσιαλιστικό-μεταρρυθμιστικό του credo. Με κάλεσε σπίτι του και μου διάβασε και μου έδωσε να το δημοσιέψω στην εφημερίδα που ήμουνα ο πολιτικός διευθυντής της [στον Ριζοσπάστη]. Δεν ήθελα να τον πικράνω και να του πω πως η δημοσίεψη του άρθρου του δεν ήταν εύκολη. Προσπάθησα να τον πείσω πως καλύτερα θα ήταν να δημοσιευόταν σε μιαν άλλη εφημερίδα. Δεν επέμεινε, και πράγματι δημοσιεύθηκε στην “Αθηναϊκή”, πετσοκομμένη όμως από τη λογοκρισία. Ο ίδιος μου έφερε την άλλη μέρα ένα αλογόκριτο φύλλο, που το κράτησα στο αρχείο μου. Από τότε βλεπόμαστε ταχτικά».
Αυτός είναι ο Δραγούμης: επέλεξε συνειδητά τον μπολσεβικισμό, είχε και σλάβικη καταγωγή, δεν επιθυμούσε την απελευθέρωση της Θράκης και της Μ. Ασίας, αλλά την ένταξη της Ελλάδας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, θεωρούσε τους Έλληνες μπάσταρδους. Οπωσδήποτε υπάρχει λόγος που ο άνθρωπος αυτός επεβλήθη και υπερπροβλήθηκε ως μέγας πατριώτης, ως ο προφήτης του ελληνικού εθνικισμού, ενώ ακόμη και κάποιος απλοϊκός πατριώτης δεν μπορεί παρά να τον απορρίψει μετά βδελυγμίας. Μένει να ερευνηθεί τι εξυπηρετεί η επιλογή του ως «πατέρα του ελληνικού εθνικισμού», έρευνα που δεν μπορεί παρά να συμβαδίσει με την έρευνα για τις λοιπές πτυχές του πολιτικού βίου τού Δραγούμη.
Ristorante Verona
